Paus Benedictus XVI spreekt tijdens een zes uur durend interview met journalist Peter Seewald (voormalig medewerker van Der Spiegel, Stern) vrijuit, en laat geen vraag onbeantwoord. Seewald, die hem twee keer eerder interviewde, noemt hem ‘een van de belangrijkste denkers van onze tijd’.
Het spraakmakende boek dat in november 2010 verscheen en waarvan wereldwijd meer dan 1 miljoen exemplaren zijn verkocht, verschijnt nu in een Nederlandse editie bij uitgeverij Adveniat.
Titel Licht van de wereld. De Paus, de Kerk en de tekenen van de tijd
ISBN 9789491042058
Adveniat Geloofseducatie B.V.
Prijs: € 19.95
Een bespreking van het boek (Catholica februari 2011)
Licht van de wereld
De paus, de Kerk en de tekenen des tijds. Een gesprek met Peter Seewald.
De Duitse journalist Peter Seewald trad in de nasleep van mei ’68 uit de katholieke Kerk. In 1996 hield hij een uitgebreid interview met kardinaal Ratzinger – een beslissende gebeurtenis in zijn leven, want het markeerde het begin van zijn bekering. Dit interview resulteerde in het boek Zout der aarde (Lannoo, 1997, 2005), een indrukwekkend getuigenis van Ratzingers kijk op het katholieke geloof. In het jaar 2000 volgde een soortgelijk boek, Gott und die Welt. En in 2010 verscheen Licht der Welt, waarvan binnenkort een Nederlandse vertaling zal verschijnen bij Uitgeverij Adveniat.
Licht van de wereld is wezenlijk anders dan Zout der aarde. Het is niet langer de kardinaal van de Congregatie van de Geloofsleer die de katholieke leer uit de doeken doet. De paus gaat in dit boek veel minder de theologische en leerstellige toer op. Dit hangt grotendeels samen met het feit dat de persoonlijkheid van de man die paus werd, ook wezenlijk is veranderd. Hij werd in de eerste plaats een vader, van de katholieken en van de christenheid. In een dergelijk boek richt de paus zich dus tot een veel breder publiek. Het is misschien dit aspect dat bijgedragen heeft tot de vele tegenstrijdige interpretaties van een aantal uitspraken in het boek. Door bepaalde katholieken werden ze ‘niet katholiek genoeg’ bevonden, van de seculiere media kregen ze een hogere waarde toebedeeld dan de officiële kerkelijke documenten. Dit was duidelijk het geval met de uitspraak van de paus dat het condoom in het geval het door een prostitué gebruikt wordt een eerste stap kan zijn om tot het besef te komen dat men niet alles kan doen wat men wil. Voor de media was dit het teken dat de paus de kerkelijke leer zou versoepelen. Wie de tekst in zijn geheel leest, en de bijhorende verduidelijking van de Congregatie van de Geloofsleer, zal zien dat dit geenszins het geval is. Evenmin gaat het over de toepassing van de “ethiek van het minste kwaad”. Prostitutie is en blijft een groot kwaad, net zoals het gebruik van een condoom tot de banalisering van de menselijke seksualiteit leidt.
Seewald weet de interesse van de lezer te wekken met een eerste gedeelte waarbij we inkijk krijgen in het dagelijkse leven van de paus. Hoe hij het pausschap niet gewild had en van een totaal andere “oude dag” gedroomd had. Hoe Benedictus die bergen werk verzet door een zeer gedisciplineerde dagindeling. Dat hij niet van sport houdt, maar wel graag naar Don Camillo kijkt. Maar daarna komen we algauw bij de punten van de dag. Zo gaat het over de opheffing van de excommunicatie van de vier door mgr. Lefebvre gewijde bisschoppen. Deze liepen ze op omdat ze zonder pauselijk mandaat gewijd werden. Deze inbreuk op het primaatschap van de paus is nu ongedaan gemaakt omdat de vier in een brief dit primaatschap erkend hebben en om de opheffing gevraagd hebben. De paus geeft toe dat hierbij op vlak van communicatie fouten gemaakt zijn. Was men op de hoogte geweest van de negationistische stellingen van mgr. Williamson, had men zijn excommunicatie wellicht niet opgeheven om de gelovigen geen aanstoot te geven.
Natuurlijk komt ook de kwestie van het seksueel misbruik aan bod. De paus geeft aan dat dit een zeer zware crisis vormt voor de Kerk, want deze feiten maken dat het geloof zelf ongeloofwaardig wordt. Een belangrijke reden voor de ontsporing is volgens de paus het loslaten van het kerkelijke strafrecht dat nog tot in de jaren 1950 doorwerkte, maar dan in een sfeer van ‘vrijheid blijheid’ sinds de jaren 1960 niet meer toegepast werd. De Kerk moest niet langer veroordelend optreden maar een ‘liefdeskerk’ worden. Men verloor uit het oog dat ook een straf een daad van liefde kan zijn – zowel naar de dader als naar het slachtoffer toe. De mentaliteit van de jaren 1970 bevorderde dit laissez-faire, want goed en kwaad werden relatieve begrippen. De paus beseft wel dat de media extra hard hun best doen om de Kerk aan te pakken. Maar dit is in zekere zin rechtvaardig omdat dergelijk misbruik uitgerekend in de Kerk niet zou mogen voorkomen. “Alles wat leugen en verduistering is, kan niet.” En wat de paus betreft mogen de onthullingen verder gaan: ook de situatie van priesters die in het geheim samenleven of alimentatie betalen moet uitgeklaard worden.
Hierna laat Seewald een aantal problemen van de hedendaagse maatschappij de revue passeren. We leven in een tijd waarin aan de vrijheid geen grenzen meer gesteld worden omdat er geen waarheid meer is. De meeste mensen beleven een praktisch atheïsme: heel wat mensen willen de fundamenten van het geloof niet verliezen, maar zijn daarnaast helemaal gevormd door de moderne manier van leven. Er is desondanks een groot potentieel aan moraliteit, maar het raakt niet omgezet in het leven van elke mens. Hier kan de Kerk volgens de paus een grote rol spelen. Zij moet de weg vinden om het goede van de moderniteit op te nemen en tegelijk te onderscheiden en af te scheiden van wat een tegenreligie wordt, zo waarschuwt hij tegen het agressieve secularisme: “niemand wordt gedwongen christen te zijn,” stelt hij. Maar niemand mag dan ook gedwongen worden om de “nieuwe religie” als de alleen bepalende en de hele mensheid verplichtende te moeten beleven. Want nu wordt in naam van de tolerantie de tolerantie zelf afgeschaft. Hier verwijst hij naar het verbannen van kruisbeelden uit het openbare leven, terwijl die niets provocerends hebben; of naar de eisen in de publieke opinie om de kerkelijke standpunten over homoseks te veranderen. Ook op het vlak van godsdienstvrijheid speelt deze discrepantie. Zo is paus Benedictus niet tegen de bouw van moskeeën in Europa, maar hoopt hij dat er dan ook in de moslimlanden kerken mogen komen. Tenslotte vindt hij het bevreemdend dat christenen er zo moeilijk in slagen om hun geloof ook in politiek om te zetten. Vele christelijke politici zwijgen liever als het om het debat met het secularisme gaat. Gelukkig is het Westen maar een deel van de katholieke wereld. En door de talrijke bezoeken heeft de paus een vrij goed beeld van de algemene situatie. Elders krijgt de Kerk een heel nieuwe creativiteit, zoals in Afrika, waar de Kerk de enige instelling is die overeind blijft bij oorlogen. Een nieuwe dynamiek ontwaart hij ook bij de jongeren in het Westen. Daar waar de kerkelijke bureaucratie uitgeblust en moe is, houden zij het geloof levendig. Initiatieven onstaan immers maar als de mensen zelf gelovig zijn, niet doordat de Kerk als instituut iets inricht. Dit vraagt ook een innerlijke ommekeer. Zoals Johannes Paulus II al zei, kan het hele perspectief van de gelovige veranderen als hij voortdurend kijkt naar de komende Christus; deze eschatologische houding wijzigt de manier waarop we in deze wereld handelen.
Peter Seewald gaat vervolgens in op een aantal markante punten van Benedictus’ pontificaat. Waar Johannes Paulus II vooral af te rekenen had met de algemene maatschappelijke problemen, lijkt het erop dat Benedictus XVI vooral binnen de Kerk moet werken. Ook de oecumene kreeg een nieuwe wending, waarbij nu vooral toenadering met de orthodoxen gezocht wordt. Met protestantisme ligt het moeilijker omdat deze strekkingen zich met de tijdsgeest geconformeerd hebben en zodoende stappen gezet hebben die hen meer en meer van de Kerk verwijderen. In de oecumene met de Anglicaanse kerk is verleden jaar een grote stap gezet. De oprichting van Anglicaanse ordinariaten maakt het mogelijk om hun eigen rijke traditie in de Kerk te integreren. De dialoog met de islam vindt Benedictus belangrijk omdat op deze manier de islam haar verhouding tussen geweld en rede moet uitklaren. Na de verklaring in Regenburg kreeg de paus ook positieve reacties uit de moslimwereld. Benedictus hoopt door de contacten in monoculturele islamlanden een bewustzijnsverandering teweeg te brengen die ook leidt naar de mogelijkheid tot bekering.
Naar zijn mening over de discussie rond het priestercelibaat gevraagd, stelt de paus dat het celibaat voor de wereld een schandaal is omdat het een uiting is van werkelijk geloof in het bestaan van God. Tegelijk is hij er voorstander van dat priesters meer in gemeenschappen zouden gaan leven. Hierbij verduidelijkt hij ook dat “homoseksualiteit met het priesterberoep niet verenigbaar is” want dan had het celibaat ook geen zin. Het zou verkeerd zijn om mensen die niet kunnen huwen, omwille van het celibaat priester te laten worden. Hier moet in de seminaries goed over gewaakt worden.
In het laatste gedeelte van het boek behandelen de auteur en de paus de toekomst van de Kerk. De vernieuwing van de Kerk in tijden van crisis moet volgens de paus gebeuren daar waar de Kerk het meest Kerk is: in de liturgie. De paus is het er vooral om te doen de historische samenhang te behouden: we kunnen niet zeggen dat wat vroeger was, verkeerd was. Wat toen heilig was, is het nog steeds. Het gaat om de innerlijke continuïteit van het geloof en gebed van de Kerk.
De paus wijst verder op twee tendensen. De tendens tot de vorming van nationale kerken is er al heel lang, maar in de huidige context van globalisering is dit iets archaïsch en is er meer nood aan innerlijke eenheid over de wereldgemeenschap heen. De Kerk groeit niet als ze zich regionaal innestelt. Anderzijds is er ook een tendens naar wellness en psychotherapie in de Kerk. De paus beschouwt dit als een duidelijk teken dat het geloof verdwenen is: tal van zelfgemaakte projecten, die geen overtuigende gemeenschap met God opbouwen. Ze deinen mee op de golven van de mode van de dag. Daarom is het volgens de paus ook belangrijk dat de bisschoppen de godsdienstlessen in de scholen overdenken, als we merken dat er zo weinig blijft hangen bij al die jongeren die jarenlang godsdienstles kregen.
De paus sluit het boek af met een oproep aan de gelovigen, door te verwijzen naar het laatste oordeel als een werkelijkheid. God neemt ons ernstig en het is een feit dat het kwade, de hel, de kans op eeuwige verwerping bestaat. Dit besef moet ons handelen in de wereld bepalen. En hiermee is het boek ook een appel aan allen: “Er zijn zoveel problemen (…) die niet kunnen opgelost worden wanneer God niet in het centrum staat en opnieuw zichtbaar wordt in de wereld.”
Hier komt een mens aan het woord met een Goddelijke opdracht: "Gij zijt het licht der wereld, het zout der aarde, het zuurdesem dat ons gehele doen en laten moet doordringen om te kunnen groeien!"
BeantwoordenVerwijderenEen prachtig boek, wat ik kort na het verschijnen in de landstaal van de heilige Vader heb gelezen. Een werkelijke verademing in een woelige wereld. "Licht der Welt", een absolute aanrader.